Mai ka lā a māua i hiki mai ai i Glen Colm Cille, ua hoʻāʻo au e nīnauele iā Liam Ó Cuinneagáin, ka luna o Oideas Gael. He kanaka paʻahana loa ʻo ia, a ua hoʻopaneʻe ʻia kā māua hālāwai ʻana he mau manawa, akā naʻe, ua walaʻau māua ma ka ʻaina awakea i kēia lā.
He mānaleo ʻōlelo ʻAiliki ʻo ia, a pēlā nō hoʻi kona mau mākua, kona mau kūpuna, a me nā haunauna ma mua. Ma Glen Colm Cille ʻo ia i hānau ʻia ai, a ua hele ʻo ia i nā kula o ka Gaelteacht ma ʻaneʻi. Ma hope o ka loaʻa ʻana o kāna palapala puke, ua komo ʻo ia i kekahi kula no ka loaʻa ʻana o kona kēkelē hoʻonaʻauao, e hiki ai iā ia ke aʻo ma ke kula haʻahaʻa. ʻO ia kāna i hana ai no iwakālua makahiki, a ua lilo ʻo ia i poʻo kumu o kekahi kula ʻōlelo Pelekāne ma Dublin. Ma nā ahiahi a pau a me nā hopenapule, ua aʻo ʻo ia i nā papa ʻōlelo ʻAiliki. He kupuʻeu ʻo ia, a nui kāna hoʻopilikia ʻana i ke Keʻena Hoʻonaʻauao o ke aupuni ma muli o ke ʻano o ka mālama ʻia o ka ʻōlelo ʻAiliki. Ua koi ʻia ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo ʻAiliki, akā, ʻaʻole i maikaʻi nā moʻohaʻawina, ʻaʻole i mākaukau nā kumu no ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo ʻAiliki, a i loko o nā kauoha e heleleʻi mai ana mai nā luna o ke Keʻena Hoʻonaʻauao, ʻaʻole i ikaika ke kākoʻo ʻia o nā papahana ʻōlelo ʻAiliki. Nā Liam me kekahi o kona mau hoalike i hoʻokumu iā TG4, ke kānela hoʻolele kīwī ʻōlelo ʻAiliki. ʻAʻole i kākoʻo nui ʻia ia papahana e ke aupuni kekahi.
Ma ka makahiki 1984, ua hoʻomaka ʻo ia e aʻo i nā papa ʻōlelo ʻAiliki ma Glen Colm Cille ma nā kauwela; ʻo ia ka hoʻomaka ʻana o Oideas Gael. Ua ʻimi ʻo ia i kekahi kālā kūikawā e kākoʻo ana i nā wahi ma kahi e pili ai ka Lepupalika ʻo ʻIlelani a me ʻIlelani ʻĀkau. He 54,000 £ ka nui o ke kālā i hāʻawi ʻia, a ua ʻāpono ʻia he noi no 70,000 £ hou e kekahi panakō. Ma ka hoʻomaka ʻana, ua mālama ʻia nā papa ma ke kula haʻahaʻa o Glen Colm Cille, a ma ka makahiki 1994, ua kūkulu ʻia ke kikowaena ʻo Oideas Gael, kahi a mākou e aʻo ana i kēia manawa. Ma ia makahiki, ua ʻāpono ʻia kona kapaiakala (wā hoʻonui ʻike kumu); ʻelima makahiki ka lōʻihi loa i hiki iā ia ke hoʻomaha me ka mālama ʻia o kona kūlana hana ma ka ʻōnaehana aupuni. Akā, ma ka makahiki 1999, ua koho ʻo ia e haʻalele i ia kūlana hana no ka hoʻi ʻana mai i Glen Colm Cille, no ke alakaʻi piha ʻana iā Oideas Gael, a me ka hoʻoikaika ʻana i nā pāʻoihana ma ia wahi. Nui ka poʻe i haʻalele iā Glen Colm Cille ma muli o ka liʻiliʻi o nā kūlana hana.
I kona manaʻo, ua nui aʻe ka ikaika o ka ʻōlelo ʻAiliki ma ʻIlelani, akā, ua nāwaliwali nā Gaelteacht, a nui nā kumu no kēia nāwaliwali – ke komo ʻana o ka poʻe i hiki ʻole ke ʻōlelo ʻAiliki, ka haʻalele ʻana o ka poʻe mānaleo, ke kīwī a me nā ʻano papaho ʻōlelo Pelekāne, a pēlā aku. ʻAʻole ʻo ia i hauʻoli i nā kulekele o ke aupuni ma nā kula, akā, ʻike ʻo ia inā ʻaʻole i koi ʻia ke aʻo ʻana ma o ka ʻōlelo ʻAiliki ma hope o ka hoʻokumu ʻia o ke aupuni kūʻokoʻa ʻo ʻIlelani, a me ke koi ʻia o ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo ʻAiliki a hiki i kēia manawa, ua halapohe nō ka ʻōlelo. ʻAʻohe ona kānalua i kēia.
ʻO ka pilikia nui o ka ʻōlelo i kēia manawa, ʻo ia ka nāwaliwali o nā papa ma nā kulanui. Mau nō ka manaʻo o kekahi poʻe ʻaʻole pono e aʻo i ka ʻōlelo ʻAiliki ma ka pae haʻahaʻa, no ka mea, ua mākaukau ka ʻōlelo a nā haumāna e komo ana i nā kulanui. ʻAno mākaukau nō nā haumāna ma ka heluhelu ʻana a me ke kākau ʻana, akā, ʻaʻole i hiki i ka hapanui o lākou ke walaʻau iki.
ʻŌlelo ʻo ia hiki ke ʻoka ʻia nā pila kīkoʻo ma ka ʻōlelo ʻAiliki, a ʻae ʻia nā pila kīkoʻo i kākau ʻia ma ka ʻōlelo ʻAiliki. Hiki ke noi e hoʻouna ʻia ka pila uila, kelepona a me nā ʻano mea like ʻole ma ka ʻōlelo ʻAiliki, akā, pono e noi. Inā ʻaʻole i koho ʻia ka ʻōlelo ʻAiliki, hoʻouna ʻia ma ka ʻōlelo Pelekāne. No ke kānāwai “Language Rights Bill,” kākoʻo nui ʻo ia i ia kānāwai, a manaʻo ʻo ia e puka ana nō, akā, manaʻo ʻo ia ʻaʻole e kākoʻo piha ʻia ana e ke aupuni me ka namunamu ʻole ʻana o ka poʻe he nui. Pono ka lehulehu e kū a kauoha i ke aupuni e kākoʻo i ke kānāwai. Inā ʻaʻole pēlā ka hana a ka poʻe ʻōlelo ʻAiliki, he pepa wale nō ke kānāwai, a e mau ana ka moloā o ke aupuni ma ke kākoʻo ʻana i ka ʻōlelo. No nā papahana ʻōlelo ʻAiliki ʻē aʻe, pono lākou e hoʻoikaika i nā haʻawina a me ka hoʻokaʻaʻike ma waena o lākou.
