Mai ka l? a m?ua i hiki mai ai i Glen Colm Cille, ua ho‘?‘o au e n?nauele i? Liam Ó Cuinneagáin, ka luna o Oideas Gael. He kanaka pa‘ahana loa ‘o ia, a ua ho‘opane‘e ‘ia k? m?ua h?l?wai ‘ana he mau manawa, ak? na‘e, ua wala‘au m?ua ma ka ‘aina awakea i k?ia l?.
He m?naleo ‘?lelo ‘Ailiki ‘o ia, a p?l? n? ho‘i kona mau m?kua, kona mau k?puna, a me n? haunauna ma mua. Ma Glen Colm Cille ‘o ia i h?nau ‘ia ai, a ua hele ‘o ia i n? kula o ka Gaelteacht ma ‘ane‘i. Ma hope o ka loa‘a ‘ana o k?na palapala puke, ua komo ‘o ia i kekahi kula no ka loa‘a ‘ana o kona k?kel? ho‘ona‘auao, e hiki ai i? ia ke a‘o ma ke kula ha‘aha‘a. ‘O ia k?na i hana ai no iwak?lua makahiki, a ua lilo ‘o ia i po‘o kumu o kekahi kula ‘?lelo Pelek?ne ma Dublin. Ma n? ahiahi a pau a me n? hopenapule, ua a‘o ‘o ia i n? papa ‘?lelo ‘Ailiki. He kupu‘eu ‘o ia, a nui k?na ho‘opilikia ‘ana i ke Ke‘ena Ho‘ona‘auao o ke aupuni ma muli o ke ‘ano o ka m?lama ‘ia o ka ‘?lelo ‘Ailiki. Ua koi ‘ia ke a‘o ‘ana i ka ‘?lelo ‘Ailiki, ak?, ‘a‘ole i maika‘i n? mo‘oha‘awina, ‘a‘ole i m?kaukau n? kumu no ke a‘o ‘ana i ka ‘?lelo ‘Ailiki, a i loko o n? kauoha e helele‘i mai ana mai n? luna o ke Ke‘ena Ho‘ona‘auao, ‘a‘ole i ikaika ke k?ko‘o ‘ia o n? papahana ‘?lelo ‘Ailiki. N? Liam me kekahi o kona mau hoalike i ho‘okumu i? TG4, ke k?nela ho‘olele k?w? ‘?lelo ‘Ailiki. ‘A‘ole i k?ko‘o nui ‘ia ia papahana e ke aupuni kekahi.
Ma ka makahiki 1984, ua ho‘omaka ‘o ia e a‘o i n? papa ‘?lelo ‘Ailiki ma Glen Colm Cille ma n? kauwela; ‘o ia ka ho‘omaka ‘ana o Oideas Gael. Ua ‘imi ‘o ia i kekahi k?l? k?ikaw? e k?ko‘o ana i n? wahi ma kahi e pili ai ka Lepupalika ‘o ‘Ilelani a me ‘Ilelani ‘?kau. He 54,000 £ ka nui o ke k?l? i h?‘awi ‘ia, a ua ‘?pono ‘ia he noi no 70,000 £ hou e kekahi panak?. Ma ka ho‘omaka ‘ana, ua m?lama ‘ia n? papa ma ke kula ha‘aha‘a o Glen Colm Cille, a ma ka makahiki 1994, ua k?kulu ‘ia ke kikowaena ‘o Oideas Gael, kahi a m?kou e a‘o ana i k?ia manawa. Ma ia makahiki, ua ‘?pono ‘ia kona kapaiakala (w? ho‘onui ‘ike kumu); ‘elima makahiki ka l?‘ihi loa i hiki i? ia ke ho‘omaha me ka m?lama ‘ia o kona k?lana hana ma ka ‘?naehana aupuni. Ak?, ma ka makahiki 1999, ua koho ‘o ia e ha‘alele i ia k?lana hana no ka ho‘i ‘ana mai i Glen Colm Cille, no ke alaka‘i piha ‘ana i? Oideas Gael, a me ka ho‘oikaika ‘ana i n? p?‘oihana ma ia wahi. Nui ka po‘e i ha‘alele i? Glen Colm Cille ma muli o ka li‘ili‘i o n? k?lana hana.
I kona mana‘o, ua nui a‘e ka ikaika o ka ‘?lelo ‘Ailiki ma ‘Ilelani, ak?, ua n?waliwali n? Gaelteacht, a nui n? kumu no k?ia n?waliwali – ke komo ‘ana o ka po‘e i hiki ‘ole ke ‘?lelo ‘Ailiki, ka ha‘alele ‘ana o ka po‘e m?naleo, ke k?w? a me n? ‘ano papaho ‘?lelo Pelek?ne, a p?l? aku. ‘A‘ole ‘o ia i hau‘oli i n? kulekele o ke aupuni ma n? kula, ak?, ‘ike ‘o ia in? ‘a‘ole i koi ‘ia ke a‘o ‘ana ma o ka ‘?lelo ‘Ailiki ma hope o ka ho‘okumu ‘ia o ke aupuni k?‘oko‘a ‘o ‘Ilelani, a me ke koi ‘ia o ke a‘o ‘ana i ka ‘?lelo ‘Ailiki a hiki i k?ia manawa, ua halapohe n? ka ‘?lelo. ‘A‘ohe ona k?nalua i k?ia.
‘O ka pilikia nui o ka ‘?lelo i k?ia manawa, ‘o ia ka n?waliwali o n? papa ma n? kulanui. Mau n? ka mana‘o o kekahi po‘e ‘a‘ole pono e a‘o i ka ‘?lelo ‘Ailiki ma ka pae ha‘aha‘a, no ka mea, ua m?kaukau ka ‘?lelo a n? haum?na e komo ana i n? kulanui. ‘Ano m?kaukau n? n? haum?na ma ka heluhelu ‘ana a me ke k?kau ‘ana, ak?, ‘a‘ole i hiki i ka hapanui o l?kou ke wala‘au iki.
‘?lelo ‘o ia hiki ke ‘oka ‘ia n? pila k?ko‘o ma ka ‘?lelo ‘Ailiki, a ‘ae ‘ia n? pila k?ko‘o i k?kau ‘ia ma ka ‘?lelo ‘Ailiki. Hiki ke noi e ho‘ouna ‘ia ka pila uila, kelepona a me n? ‘ano mea like ‘ole ma ka ‘?lelo ‘Ailiki, ak?, pono e noi. In? ‘a‘ole i koho ‘ia ka ‘?lelo ‘Ailiki, ho‘ouna ‘ia ma ka ‘?lelo Pelek?ne. No ke k?n?wai “Language Rights Bill,” k?ko‘o nui ‘o ia i ia k?n?wai, a mana‘o ‘o ia e puka ana n?, ak?, mana‘o ‘o ia ‘a‘ole e k?ko‘o piha ‘ia ana e ke aupuni me ka namunamu ‘ole ‘ana o ka po‘e he nui. Pono ka lehulehu e k? a kauoha i ke aupuni e k?ko‘o i ke k?n?wai. In? ‘a‘ole p?l? ka hana a ka po‘e ‘?lelo ‘Ailiki, he pepa wale n? ke k?n?wai, a e mau ana ka molo? o ke aupuni ma ke k?ko‘o ‘ana i ka ‘?lelo. No n? papahana ‘?lelo ‘Ailiki ‘? a‘e, pono l?kou e ho‘oikaika i n? ha‘awina a me ka ho‘oka‘a‘ike ma waena o l?kou.
