Po‘ahā, 20 Iune, 2002

Ua kipa aku nei māua ʻo Mālia iā Kauka Tina Hickey ma ka Institiúid Teangeolaíocta Éireann, ʻo ia hoʻi, ke Kikowaena Kālaiʻōlelo o ʻIlelani. Na kēia keʻena e kōkua i ke aupuni o ʻIlelani ma ka hoʻopaʻa ʻana i nā kulekele ʻōlelo ʻIlelani kūhelu. Ma ka hoʻomaka ʻana o ia kikowaena, ʻo ka ʻōlelo ʻAiliki wale nō ke kuleana o kēia keʻena, akā, i kēia manawa no lākou ke kuleana o nā ʻōlelo ʻē aʻe e aʻo ʻia ma ʻIlelani.
Nui kā Kauka Hickey noiʻi ʻana no ka papahana kaipuni ʻōlelo ʻAiliki, ʻo ia hoʻi, nā kula Gaelscoileanna, a nui kāna mau pepa i kākau ai no ke aʻo ʻōlelo ʻana o nā keiki ma ia papahana. Ua hāʻawi mai nei ʻo ia iaʻu i mau kope o kāna mau pepa i kākau ai no ia kumuhana.

Wahi āna, ikaika nā papahana kaiapuni ʻōlelo ʻAiliki ma nā kula kamaliʻi a me nā kula haʻahaʻa, akā, ʻaʻole i ikaika loa ka papahana ma nā kula waena a me nā kula kiʻekiʻe. ʻAʻole i nui nā kumuhana ma nā kulanui i aʻo ʻia ma loko o ka ʻōlelo ʻAikiki, koe wale nō kekahi papahana pāʻoihana ma ke Kulanui ʻo Dublin City.

I kēlā kenekūlia aku nei, he pili ikaika ko ka papahana kaiapuni ʻōlelo ʻAiliki i ka hoʻomana Kākōlika, akā, ʻaʻole pēlā i kēia manawa. Nui nā kula i loaʻa nā keiki o nā mākua hōʻole pope kekahi, a hoʻokumu ʻia kekahi o nā kula me ka manaʻo e hoʻohui i nā keiki o ia mau hoʻomana ʻelua.

I kekahi manawa, hoʻouna nui ʻia nā keiki i nā papahana kaiapuni ʻōlelo ʻAiliki ma muli o nā liʻiliʻi o nā haumāna i loko o ka papa. ʻO ka maʻamau, he iwakāluakūmālima paha haumāna a ke kumu, akā, ma ka hapanui o nā papa kula kaiapuni ʻōlelo ʻAiliki, ʻaʻole i like ka nui o nā haumāna.

I kekahi wā ma ke kenekūlia iwakālua, ua koi ʻia nā haumāna e komo i nā kula kaiapuni ʻōlelo ʻAiliki, a kūʻē ʻia kēia e ka poʻe he nui ma ʻIlelani. Ma hope o ka makahiki 1950, ʻaʻole i koi ʻia nā haumāna e aʻo ma loko o ka ʻōlelo ʻAiliki, a laila, hoʻomaka e nāwaliwali ka ʻōlelo ʻAiliki ʻana ma mā kula. I kēia manawa, hele ma waena o ka ʻelima a me ka ʻeono wale nō paha pākēneka o nā haumāna i nā kula kaiapuni ʻōlelo ʻAiliki.

ʻAʻole i mahalo nui ʻia ke komo ʻana o nā mākua i loko o ka papa. Ana manaʻo ʻia nā kumu o ka papahana, kākaʻikahi nā kumu i makemake i ke komo ʻana o nā mākua i loko o ka papa. ʻO ka ʻimi kālā ka hana nui a nā mākua. Kono ʻia nā mānaleo ʻōlelo ʻAiliki e komo i loko o ka papa, akā, ʻo kā Kauka Hickey i ʻike ai ma kāna nānā ʻana i ka hana a nā mānaleo me nā keiki, hoʻomaka kā nā mānaleo e namu haole me nā keiki ke lohe lākou i ka ʻōlelo haole ʻana a nā keiki!

Ua walaʻau pū māua i ke komo ʻana o nā huaʻōlelo haole i loko o ka ʻōlelo ʻAiliki (“mixing” nō hoʻi). Mea mai ʻo Kauka Hickey, nui ka hoʻokomo ʻia ʻana o nā ʻikioma ʻōlelo Pelekāne ma ka polokalamu kīwī a māua ʻo Mālia i nānā ai i ika pō nei. E like me kā kākou e lohe ai ma ka poʻe ʻōlelo Hawaiʻi, lohe nui ʻia kēia ʻano ʻikioma ma ka hoʻomaka ʻana a ma ka pau ʻana o kekahi hopunaʻōlelo Hawaiʻi, a pēlā nō nā mānaleo ʻōlelo ʻAiliki a me ka poʻe i aʻo i ka ʻōlelo ma ke kula. Akā, ma kāna hoʻolohe ʻana i nā keiki, lohe nui ʻia nā huaʻōlelo Pelekāne i loko o nā hopunaʻōlelo, a ʻo nā memeʻa ka hapanui o ia mau huaʻōlelo. Wahi āna, ʻelua kumu o ia ʻano hoʻopuka ʻana: 1) ʻaʻole i paʻa ka huaʻōlelo i ke keiki, a 2) ua paʻa nō paha ka huaʻōlelo ʻAiliki, akā, i ka manawa hope i hoʻopuka ʻia ai ia huaʻōlelo e ke keiki, ua hoʻopuka ʻia ma ka hopunaʻōlelo Pelekāne.

ʻAʻohe papahana hoʻomākaukau kumu kaiapuni ʻAiliki e like me Kahuawaiola. ʻEkolu makahiki o ka papahana hoʻomākaukau kumu ma ʻIlelani, a ʻo ka ʻōlelo ʻAiliki kekahi o nā kumuhana i aʻo ʻia. No laila, ʻaʻole i like ka mākaukau o nā kumu e like me ka makemake o nā alakaʻi o nā kumu kaiapuni, akā, he paipai wale nō ko lākou i nā kumu e hoʻoikaika. ʻAʻohe hōʻike ana mākaukau kūikawā no nā kumu o ka papahana kaiapuni.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back To Top